Prefect (Latijn: praefectus, een participium perfectum van praeficere: vooruit maken, hier: aan het hoofd stellen van) was een leidinggevende titel in de Romeinse oudheid en de middeleeuwen in het Latijnse westen.
In ruimere zin
Prefect (eigenlijk hoofd', directeur(-generaal) of commandant) kon bij de Romeinen iedereen genoemd worden die belast was met de leiding over een bepaalde groep of instelling. Zelfs een slaaf die toezicht hield over medeslaven kon prefect worden genoemd. Het leger telde vele prefecten, zoals praefectus castrorum, praefectus cohortis of . Onder de Republiek werden ook gevolmachtigden van magistraten als praefectus aangeduid. In de Keizertijd werden onder de titel prefect diverse bijzondere hooggeplaatste keizerlijke functionarissen aangesteld die door de keizer persoonlijk, vooral uit de equites, werden benoemd.
Prefecten in de oudheid
De bevoegdheid en het ambtsgebied van een prefect werd in de Romeinse oudheid een praefectura (prefectuur) genoemd. De prefecten kunnen in drie grote groepen worden opgedeeld: de militaire prefect, de prefect uit de ordo senatus (senatorenstand) en de prefect uit de ordo equester (ruiterstand, soms ook ridderstand). Een prefect was meestal een door een andere ambtenaar aangewezen persoon die een deel van diens ambt op zich nam.
Militaire prefecten
- Praefectus alae, aanvoerder van een ala (cavalerieregiment);
- Praefectus castrorum, kampcommandant;
- Praefectus cohortis, aanvoerder van een cohors;
- Praefectus classis, vlootcommandant;
- , cavaleriecommandant;
- Praefectus equitum, cavaleriecommandant;
- , militair officier (cf. secondant);
- , aanvoerder van een legioen uit de ordo equester;
- , aanvoerder van een legioen uit de ordo equester handelend in de plaats van een legatus legionis;
- , commandant in een ala sociorum (legereenheid gerekruteerd onder de socii ("bondgenoten", Italische volkeren met een min of meer geprivilegieerde status binnen het Imperium Romanum)
Prefecten uit de ordo senatorius
- , een lager ambt voor een jonge senator, waarbij deze de consuls verving tijdens de op de Albaanse berg;
- , vier oud-praetors die instonden voor de voedselbedeling onder het volk;
- , drie oud-praetors die instonden voor de pensioenen van de legionairs;
- , twee oud-praetors die instonden voor de schatkist (aerarium);
- Praefectus urbi, een oud-consul die instond voor de stad tijdens de afwezigheid van de consuls;
- , een oud-consul die instond voor het financiële onderhoud van wezen.
Prefecten uit de ordo equester
- praefectus Alexandriae et Aegypti, stond in voor het bestuur van de provincia Alexandria et Aegyptus (het rijke 'kroondomein' Egypte, de keizerlijke graanschuur bij uitstek) en was vaak een oud-praefectus annonae. Deze positie behoorde tot de hoogste ambten die iemand uit de equites kon verkrijgen;
- praefectus annonae, stond in voor de voorraad bij schaarste en stond onder de praefectus urbi;
- , werd aangewezen door de bestuurder van een provincia om er een deel van te besturen (bv. Pontius Pilatus, de praefectus Iudaeae, 26-36); vanaf de tijd van Claudius werd dit ambt meestal door een procurator uitgevoerd;
- Praefectus praetorio, aanvankelijk bevelhebber van de keizerlijke pretoriaanse wacht; later ontwikkeld tot een topminister ten hove van elke (mede-)keizer;
- , stond in voor het onderhoud van de openbare wegen;
- , stond in voor de zeven cohortes vigilum (cf. brandweerkorpsen) van de (hoofd)stad Rome.
Andere prefecten
- (ook wel curator aquarum), stond in voor de aquaducten;
- , werd vanuit Rome naar een colonia gestuurd om de te vervangen.
Praefecti na de oudheid
In de middeleeuwen, renaissance en zelfs later in het ancien régime werd de term praefectus voor vele verscheidene ambten gebruikt, waaronder burggraaf en bepaalde hofambten.